Wat is cultuurgeschiedenis

De geschiedenis, zoals die op de scholen aan de leerlingen wordt gepresenteerd, heeft twee gebreken. In de eerste plaats is het een eenzijdig politiek-economische geschiedenis: het gaat hoofdzakelijk over heersers, landgrenzen, opstanden, oorlogen, handel, arm en rijk. Andere aspecten van de ontwikkeling van de menselijke samenleving (filosofische, religieuze, natuurwetenschappelijke, psychologische, muzikale, enzovoort) worden soms even kort vermeld, maar hun betekenis wordt niet verder uitgewerkt.

In de tweede plaats ontbreekt het zoeken naar samenhang: er worden veel feiten genoemd, maar ze worden nauwelijks in een kader geplaatst en er worden nauwelijks verklaringen gegeven. Maar het opsommen van historische feiten heeft misschien enig praktisch nut, het geeft geen historisch inzicht. Dat ontstaat pas als men de verbanden tussen de historische feiten aangeeft. Zo is het een feit dat in de muziek in de tijd van de Verlichting de sonatevorm ontstond. Een ander feit is dat in die tijd een burgerlijk-aristocratische samenleving heerste. Maar het wordt pas leuk als met ontdekt hoe nauw die sonatevorm die burgerlijke samenleving weerspiegelt. Pas dan krijgt men inzicht in de toen heersende tijdgeest.

Cultuurgeschiedenis tracht niet de geschiedenis te geven van slechts enkele aspecten van de samenleving, maar van alle relevante aspecten in hun onderlinge samenhang. Daarmee houdt het op een eenzijdig alfa-vak te zijn. Ook de geschiedenis van de techniek en de natuurwetenschap hoort er bij. Daarbij gaat het niet alleen om de economische of andere resultaten van de techniek en de natuurwetenschap, bijvoorbeeld van de uitvinding van de stoommachine, maar vooral ook om het denken binnen de techniek en de natuurwetenschap. Dat is namelijk zeer aan historische ontwikkeling onderhevig.

Een ander aspect van cultuurgeschiedenis is dat het de opkomst, bloei en eventueel ondergang van een cultuur als geheel wil overzien. Klassieke voorbeelden zijn de studie van de Griekse en de Romeinse cultuur. Hierbij gaat het vooral om prestaties, om verdiensten en verworvenheden. Het gaat om zaken waarmee sommige culturen uitstaken boven andere culturen. Zaken waarop men trots kan zijn. Schaduwzijden horen er ook bij, maar ze zijn in dit verband minder interessant. Maar ze moeten natuurlijk wel bestudeerd worden, om er van te leren en herhaling van fouten te voorkomen.